بیماری کرونا ویروس 2019 (COVID -19) یک بیماری حاد تنفسی است که در بیشتر موارد از طریق قطرات تنفسی، تماس مستقیم با بیماران و همچنین از طریق سطوح یا اشیا آلوده منتقل می شود. گرچه این ویروس برای مدت زمان طولانی در سطوح محیطی زنده می ماند؛ اما به راحتی توسط ضد عفونی کننده های شیمیایی غیرفعال می شود.
از ضدعفونی کننده ها به طور گسترده برای استریل کردن سطوح و فضاها استفاده می شود. هنگامی که ضدعفونی کننده عامل آلودگی میکروبی را به طور کامل از بین ببرد، یک منطقه یا دستگاه، استریل قلمداد می شود. توانایی ضدعفونی کننده برای غیرفعال کردن میکروب به نحوه ی عملکرد ماده ی شیمیایی، ساختار مولکولی سطح میکروب و آسیب پذیری داخل سلولی بستگی دارد. در شکل زیر نحوه ی عملکرد ضدعفونی کننده ها بر روی ویروس نشان داده شده است.
در این مقاله برخی ضدعفونی کننده های شیمیایی مورد استفاده برای استریل کردن سطوح و تجهیزات پزشکی را مورد بررسی قرار می دهد. همچنین توصیف کلی نحوه ی عملکرد هر کدام از این مواد شیمیایی ارائه شده است. هچنین این موضوع حیاتی است که مشخص شود در چه مواردی باید سطوح و دست ها ضدعفونی شوند.
چه زمان های باید از ضدعفونی کننده ها استفاده کرد
هنگامی که افراد در خارج از خانه هستند، دست ها باید به صورت مرتب با مواد مناسب مثل الکل ها یا صابون ضدعفونی شوند.
سطوح موجود در محیط های کاری مانند میز، پیشخوان و… باید پس از اتمام زمان کار به طور کامل ضدعفونی شوند. سطوحی که بیشتر در معرض لمس شدن هستند برای ضدعفونی اولویت دارند؛ مانند دستگیره های درب و پنجره، مکان های آماده سازی غذا، سطوح حمام و توالت و شیرآلات ، وسایل شخصی که صفحه ی لمسی دارند، صفحه کلید رایانه شخصی و…
اقلام خریداری شده از فروشگاه، بلافاصله پس از ورود به منزل باید ضدعفونی شوند. همچنین توصیه می شود افراد پس از ورود به خانه به ضد عفونی دست های خود بپردازند تا آلودگی به سطوح داخل منزل منتقل نشود.
در صورت بیمار شدن عضوی از خانواده، مهم است که سطوح منزل به طور مرتب گندزدایی شده و همچنین ضدعفونی کردن دست ها به صورت مداوم بسیار اهمیت دارد تا اعضای دیگر خانواده به بیماری مبتلا نشوند.
دسته بندی مواد ضدعفونی
1) الکل ها
اتانول و ایزوپروپانول مهمترین الکل هایی هستند که به عنوان ضد عفونی کننده برای طیف وسیعی از باکتری ها، ویروس ها و قارچ ها استفاده می شوند. فعالیت این الکل ها به غلظت و میزان آب دوستی آن ها بستگی دارد. اتانول نسبت به ایزوپروپانول در برابر ویروس های آب دوست از جمله ویروس نقص ایمنی انسان (HIV) و ویروس های خانواده ی کرونا ویروس برتر است، در حالی که ایزوپروپانول در برابر ویروس های آب گریز، از جمله ویروس های فلج اطفال و ویروس هپاتیت ثمربخش تر است.
اتانول و ایزوپروپانول قادر به از بین بردن ویروس کرونا در غلظت 70-90٪ در مدت زمان 30 ثانیه هستند. اعتقاد بر این است که الکل علاوه بر آسیب رساندن به RNA، باعث آسیب غشایی و از بین رفتن پروتئین های ویروس نیز می شود.
از اتانول و ایزوپروپیل الکل می توان هم برای ضدعفونی سطوح و هم برای ضدعفونی کردن دست ها استفاده کرد و خطری ندارد؛ ولی این مواد نباید با چشم ها تماس پیدا کنند. همچنین خوردن آن ها می تواند خطرات جدی ای به همراه داشته باشد.
2) ضدعفونی کننده های بر پایه ی پراکسیدها
ضد عفونی کننده های مبتنی بر پراکسید، مانند پراکسید هیدروژن و پراکسی استیک اسید، پیوندهای پروتئینی ویروس را هدف قرار داده و آن ها را غیرفعال می کنند. پراکسی استیک نسبت به پراکسید هیدروژن در برابر طیف وسیع تری از عوامل بیماری زا ثمربخش است؛ بنابراین، اغلب برای ضد عفونی دستگاه های پزشکی مورد استفاده قرار می گیرد.
پراکسید هیدروژن در غلظت های 1 تا 3% موثر است و می تواند ویروس COVID-19 را در عرض یک دقیقه غیرفعال کند. پراکسی استیک اسید در غلظت های پایین تر نیز فعال است.
از هیدروژن پراکسید نمیتوان برای ضدعفونی دستها استفاده کرد؛ زیرا باعث سوزش شدید پوست میشود. همچنین بلع این ماده به شدت خطرناک است. استفاده از پراکسیدها باید در نهایت احتیاط و حداقل غلظت صورت گیرد. پیشنهاد میشود از این مواد فقط در بیمارستانها و مراکز درمانی استفاده شوند.
3) وایتکس (سفیدکننده ی خانگی)
وایتکس به دلیل در دسترس بودن، هزینه و سمیت کم، یکی از ضد عفونی کننده های خانگی است که بیشتر مورد استفاده قرار می گیرد. ماده ی شیمیایی فعالی که در سفید کننده باعث از بین رفتن ویروس می شود، هیپوکلریت سدیم است.
هیپوکلریت سدیم در محدوده ی غلظت 0.1% موثر عمل می کند (یک قسمت در 49 قسمت آب).
گازی که از هیپوکلریت سدیم آزاد می شود می تواند باعث سوزش چشم، بینی و گلو شود و التهاب ریه ها را به همراه دارد؛ به همین علت بهتر است در هنگام کار با این ماده تمامی پنجره ها باز باشد. همچنین تماس پوست با این ماده می تواند آسیب بافتی ایجاد کند به همین دلیل برای ضدعفونی کردن دست ها به هیچ عنوان مناسب نیست.
نتیجه گیری
ضدعفونی کننده های شیمیایی مختلف به طور گسترده ای در بازار موجودند که عملکرد موثری در از بین بردن ویروس ها مانند ویروس کرونا از روی سطوح یا دست دارند . تعدادی از این ضد عفونی کننده های شیمیایی خانگی، مانند الکل و محلول هیپوکلریت (واتکس)، ارزان هستند و میزان سمیت آن ها پایین است. همچنین استفاده از آن ها مشکل نیست. این مواد در زمان کوتاهی می توانند ویروس را غیرفعال کنند. دیگر مواد شیمیایی تخصصی تر در مراکز درمانی برای ضدعفونی کردن کامل دستگاه های پزشکی استفاده می شوند.